ความคิดเรื่องหลักนิติธรรม

(คัดลอกมาจากห...

ความคิดเรื่องหลักนิติธรรม

(คัดลอกมาจากหนังสือ ของสิทธิกร ศักดิ์แสง "การปกครองแบบนิติรัฐที่ยึดหลักนิติธรรมกับปรัชญากฎหมายที่มีอิทธิพบต่อการจัดทำและแก้ไขเพิ่มรัฐธรรมนูญไทย" กรุงเทพฯ:โรงพิมพ์เดือนตุลา,2556)

ความคิดเรื่องหลักนิติธรรม (The Rule of Law) หลักนิติธรรมหมายถึง การที่รัฐบาลจะปฏิบัติการใดๆต้องอยู่ใต้การผูกมัดของกฎเกณฑ์ (Rule) ที่แน่นอนอย่างเสมอภาคเท่าเทียมกันและได้ประกาศล่วงหน้าแล้ว โดยที่กฎเกณฑ์ดังกล่าวจะช่วยให้สามารถคาดการณ์ได้และช่วยให้สามารถวางแผนกิจการต่างๆได้บนพื้นฐานของความรู้ดังกล่าว
ความคิดเรื่องหลักนิติธรรมมีขึ้นในประเทศอังกฤษ ซึ่งการปฏิบัติตามกฎหมายขององค์กรของรัฐฝ่ายบริหารกับฝ่ายตุลาการที่ผูกพันตนเองเอาไว้กับกฎหมายที่ฝ่ายนิติบัญญัติได้ตราขึ้น แต่ไม่ได้หมายความเลยไปถึงการผูกมัดอำนาจนิติบัญญัติไว้กับกฎหมายดังเช่นประเทศที่ใช้หลักนิติรัฐโดยเฉพาะประเทศเยอรมนี ด้วยเหตุนี้ประเทศอังกฤษจึงถือหลักความมีอำนาจสูงสุดของรัฐสภา (The Supremacy of Parliament) เป็นหลักใหญ่ในการจัดรูปแบบการปกครอง ซึ่ง เอ วี ไดซีย์ (A.V. Dicey) นักกฎหมายรัฐธรรมนูญชาวอังกฤษได้อธิบายสาระสำคัญของหลักนิติธรรมไว้ดังนี้
1. ฝ่ายบริหารไม่มีอำนาจลงโทษบุคคลใดได้ตามอำเภอใจ เว้นเพียงในกรณีที่มีการละเมิดกฎหมายโดยชัดแจ้งและการลงโทษที่อาจกระทำได้นั้นจะต้องกระทำตามกระบวนการปกติของกฎหมายต่อหน้าศาลปกติ (ordinary rights) ของแผ่นดิน
2. ไม่มีบุคคลใดอยู่เหนือกฎหมาย ไม่ว่าเขาจะอยู่ในตำแหน่งหรือเงื่อนไขประการใด ไม่ว่าเป็นเจ้าหน้าที่ของรัฐหรือบุคคลธรรมดาล้วนต้องอยู่ภายใต้กฎหมายและศาลเดียวกัน แต่เมื่อพิจารณาตัวบทกฎหมายที่มีฐานะสูงกว่ากฎหมายทั่วไปแล้ว ประเทศอังกฤษจะมีความแตกต่างจากประทศอื่นๆกล่าวคือ ประเทศโดยทั่วไปมีรัฐธรรมนูญเป็นลายลักษณ์อักษรเป็นกฎหมายสูงสุดกว่ากฎหมายอื่นใดทั้งหมด แต่สำหรับประเทศอังกฤษกลับไม่ได้เป็นเช่นนี้ รัฐสภาประเทศอังกฤษถือว่าเป็นองค์กรที่มีอำนาจสูงสุด ด้วยเหตุนี้กฎหมายที่เป็นรูปพระราชบัญญัติที่รัฐสภาประเทศอังกฤษตราขึ้น จึงมีฐานะที่สูงสุดกว่าสิ่งใดแม้จะมีค่าเป็นกฎหมาย จุดนี้ถือเป็นความแตกต่างที่สำคัญของประเทศอังกฤษกับประเทศอื่นๆทั่วในโลก
3. หลักทั่วไปของกฎหมายรัฐธรรมนูญหรือสิทธิขั้นพื้นฐาน (Fundamental rights) ของประชาชนเป็นผลจากคำวินิจฉัยตัดสินของศาลหรือกฎหมายธรรมดา มิใช่เกิดขึ้นจากการรับรองค้ำประกันเป็นพิเศษโดยรัฐธรรมนูญ
จะเห็นได้ว่า ไดซีย์ มีความผูกพันต่อระบบกฎหมายคอมมอนลอว์ (Common Law) ของประเทศอังกฤษ เน้นเรื่องการใช้อำนาจของรัฐบาลว่าต้องเป็นไปตามหลักกฎหมายสามัญของคอมมอนลอว์ (Common Law) ในฐานะแหล่งที่มาเดียวกันของกฎหมายไม่มีการแบ่งแยกกฎหมายเอกชนกับกฎหมายมหาชนต้องอยู่ภายใต้กฎหมายเดียวกันและใช้ระบบวิธีพิจารณาของศาลเดียวกัน ซึ่งแตกต่างไปจากระบบกฎหมายภาคพื้นยุโรป เช่น ประเทศเยอรมนี ประเทศฝรั่งเศส ประเทศอิตาลี เป็นต้น ที่ใช้ระบบกฎหมายซิวิลลอว์ (Civil Law) ที่มีแนวคิดการแบ่งแยกกฎหมายเอกชนกับกฎหมายมหาชนออกจากกันและใช้วิธีพิจารณาคดีที่แตกต่างกัน
แต่อย่างไรก็ตามความคิดเรื่องหลักนิติรัฐ หลักนิติธรรมได้มีแนวคิดที่เป็นไปในแนวทางเดียวกัน คือ มุ่งเน้นการจำกัดอำนาจรัฐและคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชนโดยกฎหมายเป็นสำคัญ เมื่อพิจารณาถึงแนวคิดหลักนิติรัฐและหลักนิติธรรมดั้งเดิมที่เกิดขึ้นแล้วจะมีความแตกต่างกันในรายละเอียดปลีกย่อย แต่ก็มีสาระสำคัญที่คล้ายกัน คือ การที่จะจำกัดอำนาจรัฐเพื่อคุ้มครองสิทธิเสรีภาพของประชาชน สามารถแยกอธิบายได้ดังนี้

---